همه آنچه باید درباره اوپک بدانیم

اقتصاد 24- شیوا سپهری: اوپک در سال 1960 تأسیس شد و 13 کشور عضو کنونی آن بیش از 80 درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارند. 10 کشور عمده تولیدکننده نفت دیگر از جمله روسیه به این گروه پیوستند تا اتحادی به نام اوپک پلاس تشکیل دهند. اوپک حدود 40 درصد نفت خام جهان را تولید می کند و صادرات اعضای آن حدود 60 درصد از تجارت نفت جهان را تشکیل می دهد. هدف این گروه تنظیم قیمت جهانی نفت با هماهنگی کاهش یا افزایش تولید است.

اهمیت قیمت نفت در جهان

وجه اشتراک پلاستیک، لباس، کود و دارو چیست؟ آیا همه آنها می توانند حاوی فرآورده های نفتی مشتق شده از نفت خام باشند؟ نفت به عنوان سوخت مورد استفاده در حمل و نقل و تولید برق شناخته شده است. کاربردهای فراوان نفت، آن را به یکی از مهمترین کالاهای جهانی و حیاتی برای رونق اقتصادی تبدیل کرده است. بنابراین وقتی قیمت نفت افزایش یا کاهش پیدا می کند، دنیا به آن توجه زیادی می کند.

حدود 100 کشور نفت خام تولید می کنند. با این حال، طبق گزارش EIA، تنها 5 کشور 51 درصد از کل تولید نفت خام جهان را به خود اختصاص داده اند. اینها آمریکا، روسیه، عربستان سعودی، کانادا و عراق هستند. عربستان سعودی و عراق اعضای گروهی به نام اوپک هستند، در حالی که روسیه عضو گروه بزرگتری به نام اوپک پلاس است. این گروه ها چه هستند و چه می کنند؟ در ادامه در این مورد توضیح خواهیم داد.

اوپک چیست؟

اوپک که مخفف عبارت سازمان کشورهای صادرکننده نفت است، در سال 1960 توسط عراق، ایران، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا در بغداد تأسیس شد. این سازمان می‌گوید هدفش «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفتی بین کشورهای عضو برای تضمین قیمت‌های منصفانه و پایدار برای تولیدکنندگان نفت است». عرضه کارآمد، اقتصادی و منظم نفت به کشورهای مصرف کننده و بازگشت سرمایه عادلانه برای سرمایه گذاران در این صنعت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

پیش از تشکیل اوپک، بازار بین المللی نفت تحت سلطه گروه هفت خواهران از شرکت های انرژی چندملیتی بود. این گروه در زمان تغییرات جهانی، با “استعمار زدایی در مقیاس بزرگ و تولد بسیاری از کشورهای تازه استقلال یافته در جهان در حال توسعه” تاسیس شد. در سال 1968، اعلامیه سیاست نفت در کشورهای عضو بر “حق مسلم همه کشورها برای اعمال حاکمیت دائمی بر منابع طبیعی خود به نفع توسعه ملی خود” تاکید کرد.

اوپک در حال حاضر 13 عضو دارد که الجزایر، آنگولا، کنگو، گینه استوایی، گابن، لیبی، نیجریه و امارات متحده عربی به پنج کشور موسس پیوستند. دفتر مرکزی آن در وین، پایتخت اتریش واقع شده است.

اوپک پلاس چیست؟

در سال 2016، اوپک با سایر کشورهای تولیدکننده نفت متحد شد تا اوپک پلاس را تشکیل دهد. 10 کشور فعلی اوپک پلاس شامل روسیه، قزاقستان، آذربایجان، مکزیک و عمان است. دلیل ایجاد اوپک پلاس در واکنش به کاهش قیمت نفت خام بود که تا حدی ناشی از افزایش شدید تولید نفت شیل آمریکا از سال 2011 بود.

اوپک چه تاثیری بر قیمت جهانی نفت دارد؟

کشورهای عضو اوپک حدود 40 درصد نفت جهان را تولید می کنند و صادرات آنها حدود 60 درصد از تجارت نفت جهان را تشکیل می دهد.

تا سال 2021، اوپک تخمین زده است که کشورهای عضو آن بیش از 80 درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار خواهند داشت. با توجه به سهم بزرگ این گروه در بازار، تصمیمات آن بر قیمت های جهانی تاثیر می گذارد. اعضای آن به طور منظم برای هماهنگ کردن مقدار نفت خام فروخته شده در بازارهای جهانی تشکیل جلسه می دهند.

بیشتر بخوانید: هر آنچه باید در مورد بانک جهانی بدانید

در واقع اوپک پلاس عرضه و تقاضا را تنظیم می کند تا بازار را متعادل کند. وقتی تقاضا برای نفت کاهش می یابد، با کاهش عرضه، قیمت ها را بالا نگه می دارند. این گروه همچنین می تواند با پمپاژ نفت بیشتر به بازار قیمت ها را کاهش دهد.

اوپک و ژئوپلیتیک

برخی از کاهش تولید نفت اوپک تأثیر منفی قابل توجهی بر اقتصاد جهانی داشته است. مشهورترین آنها در سال 1973 بود. زمانی که اعضای عرب آن تحریمی را علیه ایالات متحده و سایر کشورهایی که در طول جنگ یوم کیپور از اسرائیل حمایت کردند، اعمال کردند. این رویداد را «اولین شوک نفتی» می نامند که قیمت نفت را در سه ماه چهار برابر کرد و به کمبود سوخت در آمریکا منجر شد. حتی به عنوان یکی از دلایل بحران اقتصادی طولانی مدت در ایالات متحده و سایر نقاط در دهه 1970 در نظر گرفته می شود.

سایر رویدادهای ژئوپلیتیک قابل توجهی که به طور قابل توجهی بر قیمت نفت تأثیر گذاشت عبارتند از: جنگ ایران و عراق در دهه 1980، جنگ 1990-1991 خلیج فارس، بحران مالی آسیایی 1997، و بحران مالی جهانی از 2007-2008

اخیراً، قیمت نفت خام در اواسط سال 2020 سقوط کرد زیرا کشورهای سراسر جهان در قرنطینه قرار گرفتند. سپس اعضای اوپک پلاس تصمیم گرفتند تولید خود را به میزان 10 میلیون بشکه در روز کاهش دهند – حدود 10 درصد تولید جهانی – در تلاش برای حمایت از قیمت ها.

اقدام اوپک پلاس که جنجال به پا کرد

جنگ روسیه و اوکراین آخرین بحران جهانی است که بر بازار نفت تأثیر گذاشته است. تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه روسیه با هدف صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی از این کشور است. این امر باعث کاهش قیمت نفت خام روسیه شده است، اگرچه اکنون بیشتر به کشورهایی مانند چین و هند که تحریمی علیه مسکو اعمال نکرده اند، می فروشد.

در اکتبر، اوپک پلاس تصمیم گرفت تولید خود را به میزان 2 میلیون بشکه در روز کاهش دهد که بزرگترین کاهش از آوریل 2020 است. این سازمان گفت که این اقدام کاملاً بر اساس “عوامل اقتصادی” است و هدف آن حمایت از ثبات و تعادل در بازارهای نفت است. این سازمان اصرار دارد که این قطعنامه به اتفاق آرا توسط اعضای آن گرفته شده است. البته آمریکا به شدت از این تصمیم انتقاد کرد. این سازمان می گوید این کاهش می تواند درآمدهای نفتی روسیه را افزایش دهد. بنابراین آمریکا معتقد است که این کاهش به دلایل سیاسی انجام شده است، اما اوپک به رهبری عربستان سعودی این موضوع را رد می کند.

آژانس بین المللی انرژی، که اعضای آن شامل ایالات متحده و سایر کشورهای مصرف کننده نفت است، گفت کاهش تولید می تواند “نقطه عطفی” باشد که جهان را به سمت رکود سوق می دهد. دلایل پشت سر آن هر چه که باشد، این اقدام اخیر اوپک پلاس نمونه دیگری از توانایی این گروه برای تأثیرگذاری بر قیمت نفت و اقتصاد جهانی است.

جالب است بدانید که اوپک در سال 2022 حدود 28.7 میلیون بشکه نفت خام در روز تولید می کند که 38 درصد کل تولید نفت جهان در آن سال است. بزرگترین تولیدکننده و تاثیرگذارترین عضو اوپک عربستان سعودی است که در سال 2022 پس از ایالات متحده دومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان است.

تولید نفت روسیه در سال 2022 علیرغم تحریم های نفتی روسیه بالای 10 میلیون بشکه در روز باقی ماند. تولید نفت روسیه و تأثیر آن بر بازار به طور قابل توجهی بیشتر از سایر کشورهای اوپک پلاس مانند مکزیک و قزاقستان است، بنابراین اقدامات تحت توافق اوپک پلاس عمدتاً توسط اوپک و روسیه هماهنگ می شود.

اوپک و همه گیری کووید-19

طی چند سال گذشته، جلسات اوپک پلاس بر کاهش تولید نفت برای کمک به تثبیت قیمت نفت پس از همه‌گیری کووید-19 به شدت کاهش یافت و منجر به کاهش قابل توجه قیمت نفت شد. اخیراً، در 2 آوریل 2023، اعضای اوپک پلاس توافق کردند که علاوه بر کاهش تولید فعلی، تولید نفت خود را به میزان 1.2 میلیون بشکه در روز تا پایان سال 2023 کاهش دهند. این توافق به این معنی است که اهداف تولید ماهانه 3.66 میلیون بشکه در روز کمتر از تولید واقعی از آگوست 2022 تا پایان سال 2023 خواهد بود. در حالی که این کاهش ها قابل توجه است، ما انتظار داریم که عرضه نفت غیراوپک برای دو سال آینده افزایش یابد.